Il-Front Polisario twieled fl-10 ta’ Mejju 1973. Ħamsin sena wara, ir-rapport huwa terribbli: il-kwistjoni tas-Saħara tal-Punent għadha mhix solvuta u l-komunità internazzjonali tbiegħdet mill-fajl.
Nofs seklu ilu sal-lum, twaqqaf il-Front Polisario. Fl-10 ta’ Mejju, 1973, din l-organizzazzjoni – imqassra bħala l-Front Popolari għal-Ħelsien ta’ Saguia el Hamra u Rio de Oro – rnexxielha l-moviment paċifiku għall-ħelsien ta’ Seguia el-Hamra u Oued ed-Dahab ta’ Mohammed Bassiri, “Harakat at -tahrir Saqiat al-hamra wadi-addahab”. Is-Saħara tal-Punent kienet imbagħad taħt okkupazzjoni Spanjola. Bassiri kien mexxa diversi dimostrazzjonijiet, notevolment f'Ġunju 1970, li kienu ġew repressi mit-Tercio Africanos, il-forzi tal-ordni stabbiliti mill-Ispanjoli. Fit-18 ta’ Ġunju, 1970, waqt li d-dimostranti kienu qed jibku l-mejtin tagħhom, Bassiri ġie arrestat u sparixxa għal dejjem.
Ftit jiem wara l-fondazzjoni uffiċjali tiegħu, il-Front Polisario jidħol fi ġlieda armata. L-ewwel azzjoni tal-organizzazzjoni tal-indipendenza se tkun l-okkupazzjoni ta’ kariga militari Spanjola f’Khanga. Imbagħad isiru azzjonijiet simili f’Tifariti u Bir Lahlou. Ġlieda li se jkollha eku internazzjonali: f'Marzu 1975, in-Nazzjonijiet Uniti (NU) se teħtieġ li tintbagħat missjoni fis-Saħara tal-Punent u pajjiżi ġirien biex tagħmel l-ewwel proposti tagħha.
Minn okkupazzjoni Spanjola għal Marokkina
Is-snin 1975 u 1976 kienu deċiżivi għall-Front Polisario. Fis-16 ta’ Ottubru 1975, għaxar snin wara li n-NU sejħet għall-ewwel darba għad-dekolonizzazzjoni tas-Saħara Spanjola, il-Qorti Internazzjonali tal-Ġustizzja ddeċidiet, f’opinjoni konsultattiva dwar is-Saħara tal-Punent, li ma kien hemm l-ebda “rabta ta’ territorju ta’ sovranità bejn it-territorju tas-Saħara tal-Punent. minn naħa, ir-Renju tal-Marokk jew il-Mawritanja kollha min-naħa l-oħra”.
Ġimgħa wara, in-NU hija għal darb'oħra interessata fil-każ. Fit-22 ta’ Ottubru, il-Kunsill tas-Sigurtà jivvota r-riżoluzzjoni 377 li titlob lis-Segretarju Ġenerali tal-korp “biex jibda konsultazzjonijiet immedjati mal-partijiet ikkonċernati u interessati u jirrapporta kemm jista’ jkun malajr lill-Kunsill tas-Sigurtà dwar ir-riżultati tal-konsultazzjonijiet tiegħu bil-ħsieb li li jippermetti lill-Kunsill jadotta l-miżuri xierqa biex jittratta s-sitwazzjoni preżenti li tikkonċerna s-Saħara tal-Punent”. Il-partijiet interessati huma rrakkomandati wkoll li “juru trażżin u moderazzjoni”.
U filwaqt li Hassan II qed jipprepara biex jikkonsolida l-preżenza tiegħu fis-Saħara tal-Punent billi jkeċċi lill-okkupant Spanjol, in-NU tħeġġiġu biex jerġa’ jikkunsidra x-xewqa tiegħu għal "marċ iddikjarat fis-Saħara tal-Punent". Mingħajr suċċess: f'Novembru tal-istess sena, il-Kunsill tas-Sigurtà tan-NU kien obbligat li "jitlob lill-Marokk biex jirtira immedjatament mit-territorju tas-Saħara tal-Punent lill-parteċipanti kollha fil-marċ". Marċ li jippermetti t-tluq tal-Ispanjoli, iżda li jwassal ukoll għall-qsim tat-territorju bejn il-Marokk u l-Mawritanja, li eventwalment se tirtira.
L-awtodeterminazzjoni, il-kundizzjoni tal-Front Polisario
Sensiela ta’ ġrajjiet li jimmarkaw ftit aktar l-istorja tal-Front Polisario. Jekk il-leġittimità tal-moviment, sa mill-ħolqien tiegħu, ġiet fil-fatt rikonoxxuta mill-missjoni tan-NU, ikun meħtieġ li tistenna sal-aħħar tal-1979 għal riżoluzzjoni li tirrikonoxxi l-Front Polisario bħala "rappreżentant tal-poplu tas-Saħara tal-Punent" .
Iżda l-ġlieda ewlenija tal-organizzazzjoni tibqa’, matul is-snin, l-awtodeterminazzjoni tal-poplu Saħarawi. In-NU ripetutament fakkret li r-riżoluzzjoni tagħha 1514 (XV) tal-1960, dwar id-Dikjarazzjoni dwar l-Għoti tal-Indipendenza lill-Pajjiżi u l-Popli Kolonjali, tapplika għas-Saħara tal-Punent.
Fl-1976, il-Front Polisario ħabbar il-ħolqien tar-Repubblika Għarbija Demokratika Sahrawi (SADR). Mill-armata, il-ġlieda ssir eminentement politika. Fl-1982, is-SADR saret membru tal-Organizzazzjoni tal-Unità Afrikana (OUA), imbagħad tal-Unjoni Afrikana. Diversi għexieren ta’ pajjiżi issa jirrikonoxxu din ir-repubblika ppreseduta minn Brahim Ghali.
Imma 50 sena wara l-ħolqien tiegħu, il-Front Polisario ta’ Ghali mhux lest bil-ġlieda tiegħu. Ġlieda li ġġorr il-piż tal-alleanzi — bejn Spanja u l-Marokk, pereżempju — iżda wkoll ta' status quo li ma jidhirx li jfixkel il-komunità internazzjonali, minkejja r-riżoluzzjonijiet suċċessivi li għadda mill-Kunsill tas-Sigurtà tan-NU. Il-komunità internazzjonali probabbilment m'għandhiex biżżejjed interessi fis-Saħara tal-Punent biex tagħmel pressjoni fuq il-partijiet fil-kunflitt li qed jitbaxxa.
Ġlidiet interni u fallimenti diplomatiċi
Il-Front Polisario, billi pprevileġġa d-djalogu, ipprovoka dan l-istatus quo. Iżda xejn ma jgħid li din il-gwerra se tibqa’ “kesħa”: fil-bidu tal-2021, ir-rappreżentant permanenti tal-Front Polisario fin-NU, Omar Sidi Mohamed, iddispjaċih li “ta l-fiduċja kollha (tiegħu) fil-komunità internazzjonali”. Wara għexieren ta’ snin ta’ “wegħdiet miksura, prokrastinazzjoni u stennija insostenibbli”, huwa qal li kien “lest biex jinnegozja” iżda assigura li ried “iżomm il-ġlieda armata fuq il-bażi tal-esperjenza tal-passat”.
Nofs seklu wara t-twelid tiegħu, il-Front Polisario għadu 'l bogħod milli laħaq l-għanijiet tiegħu. Il-moviment sofra, għall-ewwel, ħafna fallimenti diplomatiċi, diversi pajjiżi ddeċidew li jingħaqdu wara l-Marokk, filwaqt li alleati storiċi oħra, bħar-Russja, issa jippreferu jibqgħu newtrali billi jiddependu fuq in-NU. Min-naħa l-oħra, il-Front Polisario hu mifni minn ġlidiet interni: minn naħa, diversi nies qrib l-organizzazzjoni jemmnu li l-ġenerazzjoni l-anzjani ma tħallix spazju biżżejjed għaż-żgħażagħ; min-naħa l-oħra, partitarji tal-ġlieda armata u partitarji tad-diplomazija jopponu lil xulxin.